Çankırı’da monografi türünde eser hemen hemen yok gibidir. Aslında canlı tarihin günümüze aktarılmasında olmazsa olmazlardandır. Genelde toplum olarak okumaya ve yazmaya sempati ile bakılmayan ilimizde daha fazlası da beklenemez. Çankırı’nın sosyal yönü böylece kaybolup gider. Sarıalanlı emekli Ağır Ceza Reisi Dilaver Aygen, 279 sayfalık monografisinin 138 sayfasını Sarıalan, Kurşunlu ve Çankırı’ya ayırmış. Çankırı’da bu konuda yazılmış en güzel kitap sayfaları diyebilirim.

1950’lerden 1970’li yıllara uzanan bir yapıt. O günlerin yaşamı, zorlukları, örf ve adetleri ve diğer konular bir içimde okunacak özellikte. Çankırı hakkında bilgi edinmek isteyenler için çok güzel bir kaynak. Sarıalan köyü ile çevre köylerinde kaleme alındığı eserde hemen hemen bir çok konuya değinilmiş yazılar var. O dönemin köy odaları, köyün tanınmış kişileri, köyde dini yaşam, Gavut ve Uut, yöresel yemekler, Eğri Ahmet Eşkiyası, köyde kış geceleri, Dr. Refik Saydam, köy okulları, eğitmen ve öğretmenler, su değirmeni, o zaman görülen hastalıklar ve halk hekimliği, eski bayramlar, düğünler, yağmur duası, yayla kavgaları, çarık ve daha birçok başlıkta yer alan konular. Çankırı Taş Mektep, Çankırı’da yaşanan sel felaketi, Çankırı Vakıflar Talebe Yurdu, kara tren ve diğer anlatılar…      

Kitabın diğer kısmı da özel ve mesleki yaşama ayrılmış. Özetle son yıllarda Köy Monografisi konusunda okuduğum çok güzel ve ender çalışmalardan biri. Dil ise sade ve akıcı. Peki bu kadar konuyu bir araya getiren geçmişi, unutulmuşları ve hatta bilinmeyenleri günümüze aktaran kim? Kurşunlu’ya bağlı Sarıalan köyünde doğmuş, ilkokula başlamış, Çankırı’ya gelerek Çankırı Lisesi'ni bitirmiş, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirmiş. Öğretmenlik yapmış sonunda hakim olmuş ve Ağır Ceza Reisliği sonrası meslek hayatını sonlandırmış, yeni bir yaşama başlamıştır. Şiirler de yazmış:

GURBET YOLLARI
Köyden ayrılalı oldu yarım asır,
Vatan doyduğun yer demişler yoktur bunda bir kusur,
Fukaralık almıştı bizi esir
Çocuk yaşta gurbet yollarına düştük neyleyim... ve devam ediyor…

"Bir Ağır Ceza Reisinin Anıları", Dilaver Aygen, Dorlion Yayınları, Ankara 2019