Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile bu mahkemeye başvuru usul ve yöntemleriyle igili olarak insanımızın bilgilenmesi amacıyla Çankırı Barosu avukatlarından Yasemin Öğüt'ün kaleme aldığı makaleyi sizlerle paylaşıyoruz.

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi uluslararası bir kuruluştur. Devletlerin, insan haklarına saygı gösterme yükümlülüklerini gerçekleştirmek amacıyla kurulmuştur. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireyin bazı koşullar altında Mahkeme'ye başvurma olanağı vardır. Bu haklar özellikle:

 Yaşama hakkı;

 Özel hukuk ve ceza hukuku alanlarında adil yargılanma hakkı;

 Özel hayatın ve aile hayatının korunması hakkı;

 İfade özgürlüğü;

 Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü;

 Etkili başvuru hakkı;

 Mal varlığına saygı hakkı;

 Oy verme ve seçimlere katılma hakkıdır.

Uluslararası bir antlaşma olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile birçok Avrupa devleti, kişilerin bazı temel haklarına saygı gösterme yükümlülüğü altına girmişlerdir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Başvuru Şartları Ve Usulü

1 )Her şeyden önce, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurabilmek için, şikayet edeceğiniz devletin (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde hakkında dava açacağınız devletin) Avrupa Konseyi'ne taraf ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yetkisini tanıyan bir devlet olması gerekir.

Örneğin; dil eğitimi için Amerika Birleşik Devletleri'ne gittiniz ve New York Havalimanında uçaktan indiniz. Havalimanındaki polis isim benzerliğinden dolayı sizi gözaltına alıp saatlerce sorguladı ve kötü muameleye maruz kaldınız. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gidebilir misiniz? Hayır, gidemezsiniz. Çünkü ABD, Avrupa Konseyi üyesi değildir.

Moskova Havalimanı'nda aynı muameleye maruz kaldığınızı düşünelim: Bu durumda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine gidebilir misiniz? Evet, gidebilirsiniz; ancak Rusya'daki iç hukuk yollarını tükettikten sonra... Çünkü Rusya, Avrupa Konseyi'nin üyesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanıyan bir devlettir.

2) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan devletin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde güvence altına alınan hakları ihlâl eden bir “müdahalesi” veya “eylemsizliği” olmalıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvururken tek dayanağınız Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olacaktır ve dava edeceğiniz devletin bu sözleşmedeki maddeleri ihlâl eden bir kamu müdahalesi veya müdahale etmesi gereken yerde müdahale etmemesi, yani bir eylemsizliği olmalıdır.

Örneğin; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde görülen davalardan biri de İstanbul Ümraniye'deki çöplüğün patlaması olayıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, çöplüğün çevresinde yaşayan insanların ölümünden Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ni, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 2. maddesi (yaşam hakkı)  kapsamında sorumlu tutmuştur. Aslında, bu davada devletin bu olayda ölenlere yönelik haksız bir müdahalesi yoktur; ancak, alması gereken önlemleri almadığından dolayı bir eylemsizlik hali vardır. 

3) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki temel haklardan biri veya bir kaçının ihlâline maruz kalan gerçek  ve özel tüzel kişiler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurabilir. Bir kamu kurumu, başka bir kamu kurumunu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne şikâyet edemez. 

4) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni ihlâl eden, “DEVLET” veya “İHLÂL SIRASINDA KAMU GÜCÜ KULLANMAKLA YETKİLİ KAMU GÖREVLİSİ “ olmalıdır.Devlet tarafından gerçekleştirilmeyen ihlâller için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gidemezsiniz. Gerçek kişiler  ve özel tüzel kişiler aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde DAVA AÇAMAZSINIZ !

Örneğin; üst komşunuz polis memuru Ahmet Bey'le "gürültü yapıyor" diye tartıştınız  ve ardından sinirlenen Ahmet Bey sizi dövdü. Bu durumda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gidebilir misiniz? Hayır, gidemezsiniz. Çünkü komşunuz polis memuru Ahmet Bey, olayda sizi kamu gücünü kullanarak ve kamu görevini ifa ederken dövmemiştir. Ahmet Bey ile sizin aranızdaki dava komşu kavgasıdır ve bu olay için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne gidemezsiniz.

Örneğin; X firmasından buzdolabı aldınız ve size göre buzdolabı satıldığı andan itibaren bozuktu. X firmasına göre ise buzdolabını sizin hatalı kullanımınız bozdu. İç hukuk yollarını tükettiniz ve mahkeme sizi haksız buldu. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne giderek X firması hakkında dava açamazsınız.

5) Başvuru konusu ihlâl, ihlâli yapan devletin ulusal mahkemesinde dava olarak görülmelidir ! Yani başvurucu, müdahale veya eylemsizlik halinin ortadan kalkması için ulusal hukukta var olan sonuca elverişli hukuk yollarının en kapsamlısını tamamıyla tüketmiş olmalıdır. Özetle; ÖNCE İÇ HUKUK YOLLARINI TÜKETİN!

6)Olağanüstü kanun yollarını tüketmek kural olarak gerekmez!

Türk Yargısı için, tüketilmesi gereken iç hukuk yolları şunlardır:

*Ceza yargılaması için: Temyizin sonucuna kadar

*Hukuk yargılaması için: Karar düzeltmenin sonucuna kadar  

*İdari yargılama için: Karar düzeltmenin sonucuna kadar

İç hukuk yollarının tüketilmesi şartının istisnalarışunlardır:

* İç hukuk yollarının etkisiz olması
* Engelleyici bir yasanın bulunması
* Yerleşmiş bir yargı içtihadının bulunması
* Sözleşmeye aykırı yerleşmiş bir idari uygulamanın bulunması
* Davanın sürüncemede kalması (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6. maddesi  kapsamında “makul süre” ihlâli). (EN ÖNEMLİ ve EN SIK KULLANILAN İSTİSNA BUDUR)
* Kamu görevlilerinin engellemesi

Başvurucu, iç hukuk yollarının etkinliği konusunda şüphe duysa dahi  iç hukuk yolu tüketilmelidir. 

İhlâli yapan devletteki iç hukuk yollarının tüketilmesinden itibaren 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yapılmalıdır. İç hukuk yollarında karar kesinleştikten sonra 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurmazsanız, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru şansınız sona erecektir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde dava nasıl açılır?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde dava açmak için, başvuru formunu(başvuru formu maktudur )doldurmak gerekir. Türk mahkemelerindeki gibi bir dava dilekçesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuramazsınız.

Başvuru formu özenle ve okunaklı bir biçimde doldurulmalıdır. Başvuru formunda, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin hangi maddesine veya maddelerine dayandığınızı da açıkça belirteceksiniz. İnceleme için gerekli olan belgelerin birer örneğini de başvuru formuna ekleyiniz. Başvuru formunu bir avukata hazırlatmanızda fayda vardır.

Mahkemede başvurular ücretsiz incelenmektedir. Dosyanın gidişatı ile ilgili bilgiler yazı işleri müdürlüğü tarafından yazılı olarak bildirilir. DAVA AÇMAK HARCA TÂBİ DEĞİLDİR!

Yargılamanın ilk aşaması genellikle yazılı usûlde yürütülür; ancak daire duruşma yapılmasına karar verebilir. Duruşmalarda cübbe giyme zorunluluğu yoktur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde duruşma esnasında tercüman bulunmaktadır.

Türkiye’de 1987yılında, Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna bireysel başvuru hakkını ve 1990 yılında Divan’ın zorunlu yargılama yetkisini kabul etmiştir. .Çankırı’da hak ihlallerinden dolayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru sık olarak rastlanmamaktadır."